Ái NhÆ° được xem là má»™t đạo diá»…n khá mát tay. Sau nhiều năm gắn bó vá»›i sân khấu 5B, năm 2010, chị và hai người bạn thành lập sân khấu Hoàng Thái Thanh (bút danh chung của chị và Nghệ sÄ© Æ°u tú Thành Há»™i). Sau hÆ¡n má»™t năm hoạt Ä‘á»™ng, địa Ä‘iểm này Ä‘ã tăng từ hai lên bốn suất diá»…n má»—i tuần. Đây vừa là ná»— lá»±c Ä‘áng ghi nhận của chị và các cá»™ng sá»±, vừa là má»™t chỉ dấu cho thấy địa chỉ này trở thành má»™t Ä‘iểm đến được những người hâm má»™ sân khấu chú ý.

Cuá»™c gặp gỡ giữa chúng tôi diá»…n ra ngay tại sảnh của sân khấu Hoàng Thái Thanh, khi vở kịch thiếu nhi Chú kiến lạc loài vừa khép lại. Trong hai tiếng rưỡi đồng hồ, nhiều khán giả nhí Ä‘ã cùng khóc cùng cười vá»›i thân phận của con kiến lạc loài. Còn vá»›i nhiều bậc phụ huynh Ä‘Æ°a con đến rạp, những lá»›p lang của vở diá»…n vẫn đọng lại. Tính kiên nhẫn, ká»· luật, lòng trung thành, hành trình vượt qua sá»± cam chịu, phân rã, Ä‘ã tạo thành má»™t khối Ä‘oàn kết, thống nhất. BÆ°á»›c chuyển này chỉ xảy ra khi kẻ thù hung bạo lá»™ rõ âm mÆ°u thôn tính… Trong hình hài của kiến có thân phận con người.

Ái NhÆ° thừa nhận rằng mình là người thiếu tá»± tin. Má»™t trong những sá»± tá»± tin hiếm hoi của chị là “biết rằng mình Ä‘ang làm gì”. Có lẽ nhờ vậy mà đến giờ, chị vẫn Ä‘i tiếp.

 Người phụ nữ gốc Huế này khá mau nÆ°á»›c mắt, nhất là những khi đề cập đến người mẹ quá cố của mình, dù ban đầu, bà là người không ủng há»™ chị đến vá»›i sân khấu. Chị nói: “Vá»›i tôi, chuyện Ä‘ó bây giờ giống nhÆ° má»™t ká»· niệm buồn và đẹp. Năm 1980, khi tôi học dở năm thứ nhất khoa Diá»…n viên tại Trường Nghệ thuật Sân khấu II thì hai mẹ con tôi nhận được giấy bảo lãnh, xuất cảnh qua Mỹ theo diện Ä‘oàn tụ gia Ä‘ình. Tôi muốn ở lại. Khi đậu vào trường sân khấu, tôi cảm thấy tÆ°Æ¡ng lai rá»™ng mở. Cuá»™c sống ở nÆ°á»›c ngoài vá»›i tôi là má»™t thế giá»›i xa vời. Thêm nữa, viá»…n cảnh mình sẽ sống trong má»™t môi trường lạ lẫm làm tôi hoang mang, sợ hãi. Thú thá»±c, tôi là người thiếu tá»± tin. NhÆ°ng mẹ tôi thì muốn tôi cùng Ä‘i. Các anh chị của tôi đều ở nÆ°á»›c ngoài. Tôi ở lại thì xem nhÆ° bà “mất” má»™t người con, bởi thời thế lúc ấy, Ä‘ã Ä‘i là không biết đến ngày về. Điều Ä‘ó khiến tôi rất khó xá»­, gây ra những ná»—i muá»™n phiền trong gia Ä‘ình. Chiều lòng mẹ tôi, tôi quyết định nghỉ học để bà yên tâm làm thủ tục xuất cảnh.”

 Vậy chị làm gì để sống trong suốt khoảng thời gian Ä‘ó?

Sau khi nghỉ học, tôi lập gia Ä‘ình. Thập niên 1980 là giai Ä‘oạn đất nÆ°á»›c bá»™n bề khó khăn, cuá»™c sống khá chật vật. Đồng lÆ°Æ¡ng giảng viên đại học của chồng tôi cÅ©ng khá eo hẹp. Để mÆ°u sinh, tôi lần lượt trải qua nhiều công việc, từ bán bánh bá»™t lọc, bánh nậm… cho đến bỏ mối thuốc lá. Tủ thuốc của tôi nằm dối diện vá»›i Nhà Văn hóa Thanh Niên, nÆ¡i có má»™t sân khấu ca nhạc ngoài trời. Hằng Ä‘êm, nhiều ca sÄ© đến Ä‘ó hát. Còn ban ngày, tôi thường thấy má»™t số bạn học Trường Sân khấu đạp xe qua. Có khi họ không thấy tôi, có khi tôi thấy họ nhÆ°ng không gọi. Gần tủ thuốc lá của tôi có má»™t sạp sách báo. Thi thoảng, tôi “gặp” bạn bè mình trên mặt báo. Những hình ảnh “Ä‘á»™ng” và “tÄ©nh” Ä‘ó càng khiến tôi day dứt, càng nhá»› về sân khấu dù chỉ má»›i là sân khấu nhà trường. Để đầu óc bá»›t rảnh rang mà suy nghÄ© lung tung, tôi mượn khá nhiều sách từ sạp báo nghiền ngẫm. Đây cÅ©ng là khoảng thời gian tôi tích lÅ©y tri thức và quan sát cuá»™c sống. Tuy nhiên, tôi không có duyên vá»›i chuyện bán buôn. Tôi bỏ mối cho nhiều Ä‘iểm bán lẻ, khi tiền “gối đầu” lá»›n thì bị má»™t số bạn hàng mua thiếu làm lÆ¡. Đòi người ta không trả thì mình cÅ©ng chẳng biết làm sao, khiến vốn liếng cứ hao hụt dần. May mắn là tôi có người anh bà con làm giám đốc má»™t xí nghiệp may. Nghe tôi trình bày hoàn cảnh, anh ấy sắp xếp cho tôi về phụ trách mảng văn nghệ phong trào của Ä‘Æ¡n vị. Kể từ Ä‘ó, chúng tôi giành được nhiều thứ hạng cao trong những há»™i thi của ngành, còn phong trào văn nghệ ở Ä‘Æ¡n vị ngày càng xôm tụ. Nhạc sÄ© Nguyá»…n Tuấn Kiệt, lúc ấy là Phó Phòng Văn hóa quần chúng Sở Văn hóa – Thông tin TP. Hồ Chí Minh, khuyên tôi thi đạo diá»…n, “biết Ä‘âu năm bảy năm nữa em trở thành má»™t đạo diá»…n trẻ, còn anh khi ấy được tiếng là giá»›i thiệu cho sân khấu má»™t gÆ°Æ¡ng mặt”. Vẫn biết anh ấy trêu Ä‘ùa nhÆ°ng vá»›i tôi, Ä‘ó là má»™t sá»± khích lệ rất lá»›n. Chồng tôi cÅ©ng Ä‘á»™ng viên vợ Ä‘i thi để “không bao giờ phải hối tiếc”. May mắn là tôi đậu, Ä‘ó là năm 1987. Sau bảy năm trời, tôi má»›i có cÆ¡ há»™i. Và khi Ä‘ã chụp được cÆ¡ há»™i thì… “đừng hòng” tôi buông.

 NhÆ°ng rồi đến má»™t lúc nào Ä‘ó, chị cÅ©ng phải giã từ Sân khấu?

Khi nào cạn kiệt ý tưởng thì tôi sẽ dừng lại. Lúc ấy, tối sẽ Ä‘i xem. Nếu không, tôi sẽ rất nhá»› sân khấu.

 Hiện tại, chị có thường xem những vở của các đồng nghiệp?

Có chứ. Rất thường xuyên.

 Trong nghề nghiệp, chị có chịu ảnh hưởng của ai không?

Tôi mê Charles Chaplin. Những tác phẩm có sá»± tham gia của ông làm nhân loại cười nghiêng ngả, nhÆ°ng ánh mắt của ông không bao giờ cười. Có má»™t hình ảnh mà tôi nhá»› hoài là cảnh vãn tuồng, khi Ä‘oàn xiếc Ä‘ã nhổ cọc Ä‘i rồi, ông ngồi thẫn thờ bên cạnh cây gậy và gói hành lý của mình. Gió Ä‘Æ°a má»™t tờ quảng cáo về gánh xiếc rÆ¡i xuống bên cạnh ông. Má»™t không gian tràn ngập sá»± cô Ä‘Æ¡n. Đấy cÅ©ng là thân phận của những người nghệ sÄ© Ä‘ích thá»±c.

Chị có nói rằng mình là người thiếu tá»± tin, lại không có duyên vá»›i việc kinh doanh. Vậy Ä‘âu là lý do khiến chị quyết định thành lập Sân khấu Hoàng Thái Thanh?

Nếu tá»± tin thì tôi Ä‘ã làm má»™t mình. Thá»±c tế, tôi chỉ là má»™t trong ba người sáng lập. Hai người còn lại là nghệ sÄ© Æ°u tú Thành Há»™i và anh Lê Bảo Anh, Giám đốc Công ty TNHH Dịch vụ Giải trí Xuân HÆ°Æ¡ng. Ý tưởng mở má»™t Ä‘iểm biểu diá»…n sân khấu cÅ©ng là của anh Bảo Anh đấy chứ. Không biết anh Thành Há»™i thì sao, nhÆ°ng nếu chỉ có má»™t mình, chắc chắn tôi không dám làm gì hết. Thêm nữa, lời đề nghị hợp tác đến vá»›i chúng tôi sau khi tôi quyết định tạm nghỉ má»™t thời gian vì cá nhân mình cảm thấy chán nản, cÅ© kỹ. Lúc Ä‘ó toi rÆ¡i vào trạng thái mệt mỏi kéo dài, mất phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng, không muốn làm gì nữa. Thậm chí, tôi Ä‘ã nghÄ© đến phÆ°Æ¡ng án tận dụng ngôi nhà mình Ä‘ang ở để mở má»™t quán ăn, bán những món Huế mà mình yêu thích.

 Ái NhÆ° được nhiều đồng nghiệp Ä‘ánh giá là làm nghề khá kỹ. Chị cÅ©ng từng nói má»—i năm chỉ dá»±ng má»™t đến hai vở kịch. NhÆ°ng sau 14 tháng thành lập, sân khấu của chị Ä‘ã giá»›i thiệu vá»›i công chúng 12 vở. Tăng số lượng nhÆ° vậy, liệu có còn giữ được “kỹ”?

Không phải tất cả đều là của tôi. Chẳng hạn, vở kịch Chú kiến lạc loài và anh vừa xem là do hai diá»…n viên trẻ cả về tuổi đời và tuổi nghề dàn dá»±ng dÆ°á»›i sá»± hÆ°á»›ng dẫn của Hoàng Thái Thanh. Bây giờ, tôi làm nhiều hÆ¡n cái mốc hai vở má»—i năm, nhÆ°ng tối Ä‘a cÅ©ng chỉ là ba vở má»›i. Khán giả cần những món ăn má»›i. Thá»±c sá»± là năm vừa qua, chúng tôi chạy xấc bấc xang bang, vừa dá»±ng vở má»›i, vừa “tái dá»±ng” những vở Ä‘ã diá»…n ở các sân khấu khác, cÅ©ng nhÆ° mời các đạo diá»…n khác đến sân khấu của mình dá»±ng vở. Đành rằng khán giả luôn có nhu cầu đổi món, nhÆ°ng không vì thế mà có cái gì mình cÅ©ng dọn ra. Tôi cố gắng hết mình để giữ cái quyền chỉ làm những vở thá»±c sá»± rung cảm. Cho dù ná»— lá»±c ấy có thể chÆ°a hẳn Ä‘ã được khán giả chấp nhận. NhÆ°ng dù kết quả thế nào thì mình cÅ©ng không phải hối tiếc.

 Thay đổi cường Ä‘á»™ làm việc nhÆ° vậy, có khi nào chị cảm thấy kiệt sức?

Má»—i lần dá»±ng xong má»™t vở, tôi vô cùng mệt mỏi. TrÆ°á»›c kia và bây giờ vẫn thế. Giải pháp của tôi là dán lÆ°ng xuống giường, không Ä‘i Ä‘âu hết, không muốn tiếp xúc vá»›i ai, cảm giác chá»›i vá»›i nhÆ° rÆ¡i vào má»™t cái hố không Ä‘áy… TrÆ°á»›c kia, má»—i lần dá»±ng vở xong, tôi thường nằm nhà má»™t tuần. Còn bây giờ thì cố gắng nghỉ ba ngày là gượng dậy, “bò ra khỏi hang”.

Hiện tại, tôi vừa làm nghề, vừa phải làm quen vá»›i công tác quản lý. Để có thì giờ tập trung cho sân khấu, tôi Ä‘ã xin nghỉ dạy ở Trường cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật.

 Xem ra, chị quyết định khá nhẹ nhàng?

Tôi bắt đầu dạy chính thức ở trường từ năm 2002. Tôi nghÄ© việc dạy học cÅ©ng là cái duyên. Dù không còn trá»±c tiếp giảng dạy ở trường nhÆ°ng tôi vẫn làm việc cùng vá»›i học trò của mình. Nhiều em hiện Ä‘ang diá»…n tại sân khấu của tôi.

 Có vẻ dàn diá»…n viên trẻ ở Hoàng Thái Thanh không phải là những gÆ°Æ¡ng mặt nổi bật?

Tôi chấp nhận Ä‘iều Ä‘ó. Tôi không vá»™i vàng. Và tôi muốn các em “chín” má»™t cách tá»± nhiên. Tôi nghÄ© rằng các em cÅ©ng chấp nhận Ä‘iều Ä‘ó.

 Vá»›i những người gắn bó vá»›i chị, liệu cÆ¡ há»™i có chia đều cho tất cả?

Trong nghệ thuật không có sá»± cào bằng, theo nghÄ©a xoay tua, hôm nay người này Ä‘óng kép chính, bữa mai xuống kép phụ để nhường chá»— cho người khác. Trách nhiệm của chúng tôi là “Ä‘úng người Ä‘úng việc”. Nếu giao trật vai thì hại cho cả diá»…n viên lẫn nhà hát.

Thá»±c tế là khán giả vẫn thích xem những nghệ sÄ© trẻ trung. NhÆ°ng cá nhân nghệ sÄ©, dù xuất sắc đến mấy, vẫn chỉ là má»™t mắc xích mà thôi. Sân khấu là lao Ä‘á»™ng nghệ thuật tập thể. Trong suốt mấy giờ đồng hồ, khán giả không chỉ xem “sắc” của diá»…n viên, mà còn quan tâm dến “thanh”, tức là câu chuyện sẽ được má»—i diá»…n viên “kể” nhÆ° thế nào. CÅ©ng có những khán giả đến rạp vì má»™t diá»…n viên mình yêu thích, vậy tại sao những diá»…n viên trẻ lại không nghÄ© rằng cân phải rèn nghề sao cho má»™t ngày nào Ä‘ó khán giả sẽ phải luôn muốn xem mình trên sân khấu. Được vậy thì hạnh phúc cho sân khấu, cho khán giả và cho cả chính mình biết bao!

Thầy già con hát trẻ. Tận dụng cÆ¡ há»™i để “khấu hao” thật nhanh tuổi trẻ xem ra cÅ©ng là lẽ bình thường?

CÆ¡ há»™i dành cho các bạn trẻ bây giờ nhiều quá, nên học có thể nắm đầu này, chọn đầu kia, nhằm tiếp thị hình ảnh của mình đến vá»›i công chúng má»™t cách nhanh chóng. Theo lẽ bù trừ, nhanh cái này thì cái khác phải chậm. Hiện tượng sinh viên năm nhất xin nghỉ học má»™t năm để Ä‘i Ä‘óng phim khá phổ biến. Hệ quả là có má»™t khoảng cách chênh lệch giữa “thanh” và “sắc”. Tôi hiểu rằng hiện nay sân khấu chÆ°a nuôi được nghệ sÄ©, họ phải làm cái này cái kia để sống. Tuy nhiên, sân khấu cần sá»± chọn lọc, bởi khán giả muốn đến nhà hát vá»›i nhu cầu thưởng thức nghệ thuật má»™t cách trọn vẹn. Cái gì cÅ©ng có giá của nó. Sắc là cái trời cho, còn thanh là sá»± khổ luyện. Nhiều nghệ sÄ©, dù tuổi trẻ Ä‘ã Ä‘i qua, nhÆ°ng vẫn đứng vững trên sân khấu. Nếu thá»±c sá»± gắn bó vá»›i nghệ thuật thì cần phải giữ được sá»± bình tÄ©nh ghê gá»›m trÆ°á»›c những “cám dá»—” của cÆ¡ há»™i.

 Còn sức ép doanh thu thì sao, từ giác Ä‘á»™ của má»™t nhà đầu tÆ°, chị có giữ được sá»± bình tÄ©nh không?

Hồi má»›i khai trÆ°Æ¡ng, có những Ä‘êm diá»…n rạp chÆ°a đầy 30 khán giả. Bây giờ, khán giả đến rạp có khá hÆ¡n. Số lượng buổi diá»…n Ä‘ã tăng gấp Ä‘ôi, lên bốn suất má»—i tuần. Mặc dù vậy, chúng tôi vẫn chÆ°a thu lại được má»™t đồng vốn nào. TrÆ°á»›c khi quyết định hợp tác mở sân khấu, anh Thành Há»™i và tôi Ä‘ã hỏi đối tác rằng liệu anh ấy có thể chịu Ä‘á»±ng vá»›i chúng tôi bao lâu. Tôi xác định trÆ°á»›c rằng quá trình “chịu Ä‘á»±ng” này có thể déo dài hằng năm trời. Tình huống xấu nhất là không chịu nổi nữa thì dẹp tiệm, và xin lá»—i khán giả.

 Nhiều đồng nghiệp của chị than phiền rằng chúng ta chÆ°a có má»™t sân khấu Ä‘àng hoàng. Chị thấy sao?

Đó là mong muốn chung. NhÆ°ng không ai làm được. Làm sân khấu bây giờ thiếu thốn đủ thứ. Địa Ä‘iểm phải thuê mÆ°á»›n, thành ra không dám mạnh tay đầu tÆ° trang thiết bị. Chính sá»± thiếu thốn về phÆ°Æ¡ng tiện Ä‘ã trói buá»™c ý tưởng của đạo diá»…n. Kịch bản cÅ©ng thiếu trầm trọng. Nhân sá»± cÅ©ng vậy. Phim truyền hình hút diá»…n viên. Mà cÅ©ng phải thôi, truyền hình có Ä‘á»™ phủ sóng cao hÆ¡n, cát-sê cÅ©ng cao hÆ¡n. Diá»…n ở rạp chỉ có vài trăm người xem, lên truyền hình thì cả nÆ°á»›c đều biết. Bây giờ mong muốn nghệ sÄ© tề tá»±u Ä‘ông đủ nhÆ° trÆ°á»›c kia, hết mình cho vở diá»…n cÅ©ng vô cùng khó khăn. Thành ra, cách làm sân khấu hiện nay là cố gắng tốt nhất có thể. Khi nghệ thuật là sá»± “sắp xếp”, “liệu cÆ¡m gắp mắm” thì khó mà có những Ä‘á»™t phá được. Cá»™ng hưởng của những yếu tố Ä‘ó khiến chúng ta chÆ°a có má»™t nhà hát tá»­ tế. Hôm rồi, tôi có đọc má»™t bài báo, viết rằng ở Hà Ná»™i “có nhà mà không có hát”, còn Sài Gòn thì “có hát mà không có nhà”. Làm nghệ thuật nhÆ° vậy thì Ä‘úng là cười ra nÆ°á»›c mắt.

 Nhìn lại những vở Ä‘ã công diá»…n, vở nào chị Æ°ng ý nhất?

CÅ©ng nhiều người Ä‘ã hỏi tôi câu này. NhÆ°ng tôi Ä‘ành khất câu trả lời. Nếu Æ°ng ý nhất thì có nghÄ©a là tôi Ä‘ã dừng lại.

 Có thể nhìn vào số suất diá»…n, lượng khán giả đến rạp. Đấy cÅ©ng là má»™t kênh Ä‘ánh giá khá khách quan?

Sá»± thích thú của khán giả khi đến rạp là Ä‘á»™ng lá»±c để người nghệ sÄ© Ä‘i tiếp. Nghệ thuật là má»™t hành trình không có Ä‘ích đến. Vá»›i tôi, má»—i vở kịch giống nhÆ° má»™t đứa con. Mà Ä‘ã là con thì phải thÆ°Æ¡ng nhÆ° nhau. Tôi không muốn mình trở thành má»™t người mẹ thiên vị.

 Có má»™t hình ảnh ví von “cuá»™c đời nghệ sÄ© giống nhÆ° cái khung, treo những số phận trên sân khấu”. Chị nghÄ© sao?

Tôi không nghÄ© nhÆ° vậy. Theo tôi thì nên dùng hình ảnh những con ma-nÆ¡-canh. Khi sân khấu sáng lên thì những con ma-nÆ¡-canh Ä‘ó hoạt Ä‘á»™ng. Bây giờ tôi là Ái NhÆ°, nhÆ°ng khi bÆ°á»›c ra sân khấu thì tôi không còn là mình nữa. Còn hiểu theo nghÄ©a về sá»± bạc bẽo của nghề này thì Ä‘úng. NhÆ°ng nếu biết nghiệt ngã thì đừng chọn lá»±a. Còn nếu lá»±a chọn thì phải chấp nhận. Âu cÅ©ng là cái giá của hào quang. CÅ©ng vì bị hấp dẫn bởi sá»± lung linh của ánh Ä‘èn sân khấu mà chúng tôi má»›i lao vào nhÆ° những con thiêu thân…

 Con cái của chị  có ai Ä‘i theo con đường nghệ thuật?

Có chứ. Con gái tôi năm nay 28 tuổi, Ä‘ang học thạc sÄ© ngành tâm lý. Thuở nhỏ con gái tôi cÅ©ng theo mẹ Ä‘i diá»…n kịch. Bây giờ thì đến lượt cậu em Ä‘ang học lá»›p 9, nếu duy trì thành tích học tập hạng giỏi thì được cho diá»…n. Còn sụt hạng thì không được tham gia nữa. Thành ra, diá»…n kịch vừa là má»™t phần thưởng, vừa là má»™t phÆ°Æ¡ng tiện giải trí lành mạnh mà tôi dành cho con trai của mình.

Xin cảm Æ¡n chị về cuá»™c trò chuyện.

Thượng Tùng

Báo Doanh Nhân Sài Gòn Cuối Tuần – Số 409 – Thứ sáu 24/6/2011